Wedel
Karol Wedel (1813-1902)
Emil Wedel (1841-1919)
Jan Wedel (1874-1960)
Jan Józef Wedel (ur. 4 lipca 1874 w Warszawie, zm. 31 marca 1960 tamże) – polski przedsiębiorca, potomek Karola i Emila Wedlów, twórca fabryki czekolady E.Wedel na warszawskim Kamionku, przy ul. Zamoyskiego 28/30.
Młodość i początki pracy w fabryce.
W młodości Jan Wedel uczył się w Gimnazjum im. Wojciecha Górskiego przy ul. Szpitalnej, później zapewne także w V Gimnazjum w Warszawie u zbiegu Marszałkowskiej i Polnej[1]. Od 1894 zdobywał wyższe wykształcenie w Niemczech i Szwajcarii. Przez 6 semestrów, do 1897, uczył się w Königlich Technische Hochschule zu Berlin w Charlottenburgu. Potem spędził 4 semestry na Uniwersytecie Fryburskim. W dniu 22 lipca 1899 uzyskał tam tytuł doktora chemii[1]. Wykształcenie uzupełnił naukami technicznymi i inżynieryjnymi na Wydziale Mechanicznym Politechniki w Charlottenburgu[2]. Nauczył się mówić biegle po francusku, angielsku i niemiecku[3].
Zanim przejął zarządzanie rodzinnym biznesem, doświadczenie w firmie zdobywał jako praktykant. Faktycznym następcą ojca w czekoladowym przedsiębiorstwie Jan stał się w 1912, gdy jako prokurent został dopuszczony do sprawowania kierownictwa i podpisywania dokumentów. Otrzymane po raz pierwszy wynagrodzenie w wysokości 2000 rubli w całości przekazał na cele społeczne. W 1912 nastąpiła też zmiana nazwy firmy na „Emil Wedel & Syn”. Ojciec i syn zarządzali firmą wspólnie do 1919, gdy Emil zmarł[4]. Prowadząc firmę samodzielnie, Jan szybko zaczął wdrażać własne pomysły – rozpoczął produkcję biszkoptów, proponował klientom nowe opakowania: papierowe, tekturowe i blaszane[5].
Zarządzanie fabryką przy ul. Zamoyskiego
W 1927 Jan Wedel dostał pozwolenie na wybudowanie fabryki przy ul Zamoyskiego. Do zaprojektowania nowego zakładu Wedel zatrudnił m.in. znanego architekta Józefa Napoleona Czerwińskiego, który już przed I wojną światową był autorem wielu kamienic warszawskich. Do wieloetapowej budowy przystąpiono w 1929. Najpierw wybudowane zostało skrzydło północne z pomieszczeniami magazynów, garaży i budynku biurowego (wzdłuż ul. Zamoyskiego). Po kilku latach rozbudowano gmach główny o skrzydło południowe. Do 1939 wzniesiono dodatkowe hale produkcyjne i obiekty socjalne od strony ul. Lubelskiej.
Pomimo niepewnych czasów wielkiego kryzysu spadkobierca czekoladowego przedsiębiorstwa inwestował w nowoczesne rozwiązania w fabryce. Dbał także o rozwój pracowników, udostępniając liczne udogodnienia przyzakładowe tj. stołówkę, żłobek, przedszkole, gabinet lekarski i dentystyczny, zakład szewski czy fryzjerski. Zatrudniał pracowników przede wszystkim z Pragi, z ul. Szpitalnej i okolic[6]. W ramach Klubu Sportowego "Rywal" działały sekcje sportowe m.in. kolarska, wioślarska, zapaśnicza, bokserska oraz lekkoatletyczna. W wybudowanym przy fabryce domu mieszkalnym na ul. Zamoyskiego 26 wygospodarowano pomieszczenie na klub robotniczy z salą teatralną i sportową na 500 miejsc. Działały tam chór, kółko dramatyczne i orkiestra dęta. Jan Wedel przykładał dużą wagę do wyżywienia pracowników – poza stołówką pracownicy mogli korzystać ze specjalnych deputatów i paczek ze słodyczami. Możliwa była pomoc finansowa w budowie mieszkań dla fachowców w pobliżu fabryki. Wieloletnim pracownikom Wedel udzielał pożyczek na budowę własnego domu w miejscu zamieszkania, a część długu była później umarzana[5].
W latach 30. XX wieku powstały produkty, które nadal są sprzedawane, m.in. czekolada Jedyna, ręcznie dekorowany Torcik Wedlowski, Mieszanka Wedlowska, praliny o różnych smakach, ciastka, chałwa, sezamki czy ptasie mleczko (wyprodukowane po raz pierwszy w 1936).
W 1926 na zlecenie Jana Wedla powstała słynna grafika reklamowa – Chłopiec na zebrze. Grafikę zaprojektował włoski malarz i karykaturzysta Leonetto Cappiello.
W 1932 Jan Wedel przekształcił firmę w rodzinną spółkę akcyjną „Fabryka Czekolady E.Wedel”. W składzie władz spółki byli Jan Wedel jako dyrektor i jednoosobowy zarządca, jego siostra Eleonora – dyrektor ds. eksportu, siostra Zofia – wizytator sklepów oraz Felicjan Pintowski – dyrektor handlowy[7].
Nowo wybudowana fabryka prosperowała z powodzeniem – w Polsce istniała sieć 30 firmowych sklepów. W Paryżu założono sklep ze słodyczami Wedla, do którego asortyment dostarczano ekspresem „Train Bleu”[7]. Jan Wedel intensywnie działał na rzecz promocji – Mieczysław Kozłowski w publikacji The story of E.Wedel. How Poland’s chocolate history was made przywołuje anegdotę, w której król Afganistanu, odwiedzając Polskę i podróżując po kraju pociągiem, na każdej stacji widząc napisy E.Wedel był przekonany, że to polskie pozdrowienie, więc witając się z oficjalną delegacją zawołał „ewedel”. Czekolady dla dzieci były zapakowane w etykiety z bajkami, z myślą o młodzieży do czekoladek dołączano kolorowe obrazki z serii „Polskie morze”, „Lotnictwo” czy „Samochody”. Dla zbierających produkowano specjalne albumy. Do czekolady „Kinowa” dodawane były natomiast obrazki ze zdj.
Emil Albert Fryderyk Wedel, Karlsbad, fot. archiwum Elżbiety Jasińskiej/Fotonova/East News
Ptasie Mleczko, jeden ze sztandarowych produktów Wedla, fot. Tomasz Adamowicz/Forum
Poświęcenie nowego sklepu Wedla, po lewej stronie obrazu Jan Wedel stojący, fot. www.audiovis.nac.gov.pl (NAC)
Kamienica Wedla przy ul. Szpitalnej w Warszawie. Uroczystość uruchomienia odnowionego neonu Wedla, fot. Adam Stępień/AG
Reklama płatków owsianych kakaowych Wedla projektu Tadeusza Gronowskiego, 1927, fot. Dagmara Smolna
Logo Wedla przedstawione w książce Bajka o darach Wedla z 1931 r., fot. Narodowa Biblioteka Cyfrowa Polona
Ludzie stojący w dwóch kolejkach przed sklepem Wedla na Szpitalnej w Warszawie, 1982, fot. Edmund Uchymiak/CAF/PAP
Pracownicy robią czekoladę
Pracownicy robią czekoladę
Pracownicy robią czekoladę
